/…/ 2. REALIZACJA ZADAŃ
2.1. Zasadnicze zadania wywiadowcze
Każda zmiana w sytuacji wojskowo-politycznej za granicą, a także społęczno-politycznej w kraju, wpływa na treść i zakres zadań stojących przed Zarządem II Sztabu Generalnego WP.
Stąd też w latach osiemdziesiątych odpowiednio do zachodzących zmian w świecie i w kraju, zasadnicze zadanie, którego treścią jest systematyczne śledzenie i wywiadowcze rozpracowywanie działalności wojskowo-politycznej i gospodarczej potencjalnego przeciwnika, głównie państwa NATO oraz informowanie kierownictwa wojskowo-politycznego, dowództw, sztabów i wojsk o wpływie tej działalności na stan zagrożenia PRL, zostało poszerzone o nowe obszary działań.
W pierwszych latach osiemdziesiątych, z uwagi na pwostałe zagrożenie ze strony przeciwnika wewnętrznego, Zarząd II Sztabu Generalnego przystąpił do realizacji szeregu zadań doraźnych, obejmujących między innymi:
– wywiadowcze rozpracowywanie grup i organizacji dysydenckich w kraju i za granicą;
– ustalenie form i metod wspierania przeciwnika wewnętrznego przez zachodnie służby specjalne;
– określenie roli Watykanu i Kościoła w procesie destrukcyjnej działalności Solidarności.
Ponadto w połowie lat osiemdziesiątych, w następstwie wprowadzanych zmian w polityce wewnętrznej i zagranicznej ZSRR i innych państw socjalistycznych, zaszła konieczność informowania naszego kierownictwa o kierunkach i efektach tych zmian.
Zadania wywiadowcze zostały rozszerzone w czasie, w którym warunk działalności Zarządu II Sztabu Generalnego WP uległy zdecydowanemu pogorszeniu. Nastąpiło radykalne pogorszenie warunków pracy za granicą, dokonano cięć etatowych w kraju i za granicą, ograniczono wydatki walutowe. A zatem wystąpiły dwa przeciwstawne zjawiska- możliwości wywiadowcze zostały ograniczone i jednocześnie nastąpił wzrost zakresu zadań wywiadowczych.
W zaistniałej sytuacji podjętych zostało szereg decyzji, aby przy ograniczonych siłach i środkach nie dopuścić do obniżenia wyników pracy wywiadowczej, a głównie poziomu informacji dla kierownictwa i wojsk.
Przede wszystkim zdecydowaliśmy się na wybór optymalnego- naszym zdaniem- sposobu działania, to znaczy działania odmiennymi (usprawnionymi), w stosunku do dotychczasowych, formami i metodami. Zamierzony cel osiągnęliśmy poprzez:
1. Doskonalenie struktury organizacyjnej Zarządu II (Centrali);
2. Zmiany w organizacji działania aparatu zagranicznego;
3. Zacieśnienie współpracy wywiadowczej z zarządami wywiadowczymi państw UW oraz służbami specjalnymi PRL;
4. Doskonalenie doboru kadry, profilu i formy jej szkolenia oraz zintensyfikowaną pracą z kadrą po linii dowódczej i partyjno-politycznej;
5. Unowocześnianie i doskonalenie warsztatu pracy oficera wywiadu.
6. Doskonalenie systemu rozpoznania radioelektronicznego.
2.2. Doskonalenie struktury organizacyjnej Zarządu II Sztabu Generalnego WP
W celu zapewnienia właściwej realziacji zadań przez Zarząd II Sztabu Generalnego WP w zmienionych warunkach w 1983 r. rozpoczęto restrukturyzację dwóch kluczowych planów: operacyjnego i informacyjnego (schemat nr 1).
W Pionie Operacyjnym rozwiązano trzy oddziały kierunkowe i na ich bazie utworzono trzy inne oddziały. Oddział agenturalnego wywiadu strategicznego, który jest odpowiedzialny za organizowanie działalności agenturalnej i kierowanie jej pracą z pozycji nielegalnych z pominięciem placówek zagranicznych oraz oddziały europejski i zamorski, które są odpowiedzialne za kierowanie rezydenturami pod przykryciem i osobowymi źródłami informacji odpowiednio w krajach europejskich i poza Europą.
W następstwie tej reorganizacji osiągnięto:
– koncentrację problematyki agenturalnej w jednym oddziale (uprzednio tym problemem obarczone były 3 oddziały), co wpłynęło na wzrost bezpieczeństwa i konspiracji agentury;
– znaczne ułatwienie organizowania i kontroli operacji wywiadowczych;
– uaktywnienie działalności typowniczo-werbunkowej;
– uruchomienie sprawnych i bezpiecznych kanałów łączności wywiadowczej obsługiwanych przez nielegalnych kurierów, łączników i innych z aparatu pomocniczego;
– odizolowanie działalności nielegalnej od polskich przedstawicielstw zagranicznych.
W Pionie informacyjnym (schemat 2) rozwiązano trzy oddziały i na ich bazie utworzono trzy nowe oddziały:
– na bazie oddziału europejskiego utworzono Oddział Oceny Sił Zbrojnych NATO, który jest odpowiedzialny za rozpracowywanie sił zbrojnych wszystkich państw NATO (uprzednio zadanie to realizowały trzy oddziały- europejski, zamorski i studiów);
– na bazie oddziału zamorskiego utworzono Oddział Oceny Sytuacji Wojskowo-Politycznej, którego głównym zadaniem jest śledzenie za rozwojem sytuacji, głównie w rejonach zapalnych i ogniskach wojen oraz opracowywanie odpowiednich informacji;
– zmieniono profil zadań Oddziału Studiów; obecnie do jego zasadniczych zadań należy prowadzenie studiów polityki i strategii wojskowej NATO oraz kierunków rozwoju i zasad użycia sił zbrojnych tego paktu, a także opracowywanie w wyniku tych działań odpowiednich informacji o charakterze prognostycznym;
– na bazie oddziału zabezpieczenia technicznego utworzono Oddział Redakcyjny; (drukarnię i małą poligrafię przekazano w podporządkowanie Pionu Administracyjnego), który jest obecnie odpowiedzialny za redagowanie wydawnictw zwartych oraz za działalność blibliograficzną.
W następstwie reorganizacji Pionu Informacyjnego osiągnięto:
– dalsze usprawnienie kierowania działalnością informacyjną;
– poprawę w zakresie równomiernego obciążenia kadry;
– koncentrację problematyki sił zbrojnych NATO w jednym oddziale;
– zwiększenie oepratywności w zakresie informowania bieżącego;
– skupienie większego wysiłku na pracach studyjno-koncepcyjnych;
– wyłączenie z kompetencji Pionu Informacyjnego problematyki zabezpieczenia technicznego.
2.3. Zmiany w organizacji aparatu zagranicznego
a) Attachaty wojskowe
31 grudnia 1987 roku Zarząd II kierował 31 attachatami wojskowymi (11 w KS i 20 w krajach kapitalistycznych i Trzeciego Świata), ich łączna obsada wynosiła 59 etatów. (Dla porównania CSRS posiada 31 attachatów z 78 etatami, a NRD- 34 attachaty z łączną obsadą 68 oficerów i kilkunastu pracowników technicznych). W stosunku do roku 1980 liczba etatów w naszych attachatach wojskowych została zmniejszona o 18 stanowisk- 24% ogólnego stanu attachatów (wykres nr 3 i 3a). Jednocześnie zawieszono działalność attachatu w Ankarze oraz zlikwidowano attachat w Luandzie. Attachat w Ankarze reaktywowano w 1986 roku, jednak kosztem etatu attachatu w Paryżu. Ponadto w 1987 r. utworzono attachat w Damaszku kosztem etatu attachatu wojskowego w Bejrucie.
W następstwie tych zmian Zarządowi II Sztabu Generalnego WP aktualnie podlega:
– 1 attachat 5-osobowy (Moskwa);
– 2 attachaty 4-osobowe (Berlin, Waszyngton);
– 3 attachaty 3-osobowe (Berlin Zachodni, Paryż, Londyn);
– 12 attachatów 2-osobowych;
– 13 attachatów 1-osobowych.
Istnienie attachatów jednoosobowych, szczególnie w krajach o dużej aktywności polityczno-dyplomatycznej i dużym znaczeniu wywiadowczym stanowi dość istotny problem. W tego rodzaju placówkach występuje brak ciągłości pracy (urlop, choroba), a także nie są zapewnione podstawowe kryteria bezpeiczeństwa.
Redukcja etatów w attachatach wojskowych automatycznie obniżała możliwość realziacji zadań wywiadowczych oraz ograniczała możliwości praktycznego szkolenia kadr wywiadowczych. W celu przeciwdziałania tym negatywnym zjawiskom zdecydowano:
– rekompensować braki etatowe w attachacie poprzez zwiększanie stanu kadry pod przykryciem i rozszerzanie jej udziału w realizacji zadań wywiadowczych;
– skrócić do dwóch lat okres pobytu na placówkach oficerów na niższych stanowiskach i poprzez to stworzyć możliwość przeszkolenia i odbycia praktyki zagranicznej dla większej liczby oficerów; ponadto kierować na praktyki zagraniczne oficerów w charakterze stażystów na etaty MSZ;
– zaostrzyć kryteria i wymagania w stosunku do oficerów wyjeżdżających do pracy za granicę, szczególnie pod względem przygotowania wywiadowczego i językowego.
b) Aparat kadrowy pod przykryciem
Kadrowi pracownicy pod przykryciem kierowani są do pracy przede wszystkim w pańśtwach naszego głównego zainteresowania wywiadowczego (RFN, Stany Zjednoczone) oraz tych krajów, w których nie posiadamy attachatów wojskowych, a prowadzenie w nich działalności wywiadowczej jest konieczne np. RFN, Hiszpania, Portugalia.
Kadrowi pracownicy pod przykryciem, jak już meldowałem, częściowo rekompensują ograniczenia etatowe attachatów, jednak nie zastępują ich, a jedynie w ograniczonym zakresie poszerzają front działalności wywiadowczej.
Ta kategoria aparatu wywiadowczego ma szczególne znaczenie ze względu na rosnące utrudnienia i ograniczenia w uzyskiwaniu materiałów oraz znaczne utrudnienia w prowadzeniu działalności operacyjnej z pozycji attachatów wojskowych.
Na stan pracowników kadrowych wywierają wpływ warunki obiektywne istniejące za granicą oraz limitowana możliwość plasowania ich pod przykryciem w instytucjach krajowych i na placówkach zagranicznych- po prostu istnieje ograniczona liczba stanowisk możliwych do obsadzenia przez nas.
W dniu 31.12.1987 roku 90 pracowników kadrowych Zarządu II Sztabu Generalnego WP znajdowało się pod przykryciem, z tej liczby 54 za granicą i 36 w kraju. (wykres nr 4)
W następstwie zdrad i wsyp w latach 1980- 87 byliśmy zmuszeni:
– 7 oficerów wycofać z placówek w trybie natychmiastowym, a 20 w trybie przyspieszonym;
– 20 oficerów uznać za zdekonspirowanych (są oni wykorzystywani obecnie w działaniach pomocniczych np. maskujących).
e) Współpracownicy
Niedobór kadry pod przykryciem jest częściowo rekompensowany przez współpracowników.
Poziom pracy współpracowników jest wysoce zróżnicowany. Najlepszym z nich powierza się nawet kierowanie rezydenturami.
Na dzień 31.12.1987 r. Zarząd II Sztabu Generalnego WP posiadał 502 współpracowników, w tym 179 za granicą i 323 w kraju.
d) Agentura
Na dzień 31.12.1987 roku stan liczebny agentury wynosił
– 71 agentów czynnych;
– 21 agentów zamrożonych.
Ponadto 46 agentów poddano szczegółowej weryfikacji, której wyniki przesądzą o podjęciu w stosunku do nich odpowiednich decyzji.
Uplasowanie agentury:
– w siłach zbrojnych 9 agentów;
– w przemyśle zbrojeniowym 6 agentów;
– w ośrodkach naukowo-badawczych 14 agentów.
Ponadto posiadamy 109 agentów nieobiektowych.
W latach 1980- 1987 działalność operacyjna była w znacznym stopniu ograniczona ze względu na niekorzystną sytuację wywiadowczą (ograniczone wyjazdy w okresie stanu wojennego, zdrady i wsypy. Pomimo ograniczeń przeprowadzono w każdym roku realizowane będą operacje wywiadowcze (wykres nr 3). Uzyskano od agentury 2164 materiałów, w tym 652 wzorce uzbrojenia).
W odniesieniu do agentury Zarząd II Sztabu Generalnego WP począwszy od 1980 roku prowadził jej systematyczną analizę, w wyniku której podejmowano decyzje o eliminacji z sieci nieprzydatnych agentów. Na ich miejsce wprowadzono nowopozyskanych agentów, co pozwoliło do roku 1984 powiększać sieć agentów (wykres nr 4). W latach 1984- 1986 następowało systematyczne zmniejszanie stanu agentury ze względu na brak dopływu nowopozyskanych agentów. Wynikało to z kurczącej się i ciągle ograniczonej bazy werbunkowej w latach 1980- 1983 (przygotowanie agenta trwa 3-5 lat).
W tym czasie 85% stanu osobowego agentury poddano analizie, w wyniku której wycofano ze względu na podejrzenie o brak lojalności 63 agentów.
Ponadto odmówiło współpracy 37 agentów.
Od roku 1984 Zarząd II Sztabu Generalnego WP stopniowo odzyskuje dostęp do bazy werbunkowej, co rokuje nadzieje na zwiększone efekty działalności agenturalnej.
Oddzialeny problem stanowi nowa agentura na kontynencie amerykańskim.
W wyniku szczegółowej analizy możliwości utrzymania łączności wywiadowczej z agenturą na terytorium Stanów Zjednoczonych i Kanady uznano, że łącznoś taka z tą agenturą w obecnych warunkach jest niemożliwa, ponieważ:
– bardzo ostry reżim kontrwywiadowczy uniemożliwia utrzymywanie łączności osobowej z agentami poprzez rezydentury pod przykryciem;
– posiadane środki radiowe nie zapewniają łączności, a plany budowy w latach siedemdziesiątych nowego węzła łączności o zasięgu obejmującym kontynent amerykański, ze względów ekonomicznych zostały anulowane;
– nasze próby nawiązywania łączności z terytorium Kuby nie przyniosły rezultatów, ze względu na negatywne stanowisko tego kraju wobec proponowanego przez nas rozwiązania;
– utrzymywanie względnie bezpośredniej łączności poprzez specjalnych kurierów jest możliwe, jednak ta forma łączności jest bardzo kosztowna- koszt jednego wyjazdu kuriera na operację na kontynent amerykański wynosi 8-10 tys. dolarów.
W tej sytuacji podjęto decyzje o zamrożeniu agentur w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Spotkania z cenną agenturą z kontynentu amerykańskiego odbywają się okazjonalnie (przyjazdy służbowe) na terenie Europy.
d) Agenturalny Wywiad Operacyjny
Oddział Agenturalnego Wywiadu Operacyjnego (AWO) powstał w ramach Zarządu II Sztabu Generalnego w 1967 r. Ówczesna koncepcja przewidywała, że w wypadku konfliktu zbrojnego oddział zostanie podporządkowany sztabowi Frontu. Oddział przygotowywał w okresie „P” na terenie kraju wywiadowców, którzy w początkowym okresie wojny mieli być przerzuceni do wyznaczonych przez Front rejonów celem wykonania tam zadań bojowych.
W drugiej połowie lat siedemdziesiątych Zarząd II Sztabu Generalnego WP przeprowadził szerokie konsultacje wśród sojuszników i wykorzystując dorobek i doświadczenie minionego okresu wypracował nową koncepcję organizacji i działania AWO.
Przewidywała ona:
– precyzyjne określenie obiektów wywiadowczego zainteresowania oraz organizację agentury w ich rejonach już w okresie „P” z całkowitym pominięciem placówek zagranicznych (załącznik nr 1 i 2).
– przygotowanie na terenie kraju w okresie „P” wywiadowców przewidzianych do przerzutu w rejony naszego zainteresowania w okresie „W”;
– opracowanie kanałów łączności dla agentury;
– reorganizację struktury oddziału stosownie do nowych potrzeb:
– w okresie „W” podobnie jak poprzednio – przekazanie oddziału AWO w podporządkowanie Frontu.
Bezpośrednio po ustaleniu powyższych zasad w Zarządzie II Sztabu Generalnego WP przystąpiono do realizacji wynikajacych z nich zadań, w tym:
– zorganizowano 3 wydziały AWO dzieląc pomiędzy nimi kompetencje w zakresie rozpracowania obiektów;
– Agenturalny Wywiad Strategiczny przekazał 7 agentów mogących realizować zadania na rzecz AWO;
– nawiązano kontakty z GZSB WP w celu precyzyjnego określenia obiektów wywiadowczego zainteresowania AWO;
– rozpoczęto prace związane z rozbudową agentury.
Powyższe działania organizacyjne z przyczyn zrozumiałych zostaly wyhamowane w okresie stanu wojennego. Przywrócono im pełną rangę po odwołaniu stanu wojennego.
W 1983 r. Zarząd II Sztabu Generalnego WP dokonał niezbędnych ustaleń z Zarządem Rozpoznawczym GZSzB WP, które znalazły wyraz w odpowiednim dokumencie parafowanym przez szefa GZSB WP. Ustalenia te przewidują m.in.:
– podział wyselekcjonowanych obiektów na dwie kategorie (kolejności rozpracowywania);
– pozyskanie i uplasowanie 35-40 agentów na obiektach 1-ej kolejności;
– pozyskanie i przygotowanie wywiadowców na terenie kraju do przerzutu w okresie „W”.
Ustalenia nie obejmują potrzeb w dziedzinie łączności radiowej z agenturą, gdyż zadania te ma wypełniać 42 błs podległy GZSB WP.
Łączność z agenturą AWO nieradiową w czasie pokoju oddział realizuje środkami Zarządu II Sztabu Generalnego WP.
Stopień realizacji powyższych zadań przedstawia się następująco:
– w dziedzinie agentury stan posiadania wynosi 35 agentów, z tego na obiektach:
I kolejności 23 agentów tj. 66%;
II kolejności 6 agentów tj. 17%;
poza obiektami 6 agentów tj. 17%;
– przygotowano 34 wywiadowców, którzy posiadają niezbędne przeszkolenie i utrzymywani są w kondycji do wykonania zadań;
– wśród agentów i wywiadowców znajduje się 20 radiotelegrafistów.
– AWO dysponuje 83 radiostacjami.
W 1986 r. miała miejsce wsypa wywiadu w łonie sieci agenturalnej AWO spowodowana zdradą agenta. Spowodowało to wyeliminowanie z sieci 3 agentów (co zostało uwzględnione w przedstawionych wykazach).
2.4. Współpraca z Zarządami Wywiadowczymi sztabów generalnych armii państw UW
W ramach współpracy z Zarządami Wywiadowczymi państw UW realizowane są następujące zasadnicze przedsięwzięcia:
– wielostronne spotkania z udziałem szefów zarządów wywiadowczych i zastępców ds. informacyjnych;
– wielostronne spotkania w ramach sekcji: informacyjnej, rozpoznania operacyjnego i taktycznego, rozpoznania radioelektronicznego, komisji naukowo-technicznej, automatyzacji procesów informacyjnych oraz szefów ośrodków informacyjnych;
– dwustronne robocze spotkania na różnych szczeblach (od szefa oddziału wzwyż);
– wymiana informacji bieżących (codziennie poprzez dyżurne służby operacyjne);
– wymiana źródłowych materiałów i informacji lub w formie opracowań zwartych.
Z oceny dotychczasowej współpracy wynikają następujące wnioski:
1. Współpraca ze wszystkimi Zarządami Wywiadowczymi państw UW (za wyjątkiem Rumunii) układa się bardzo dobrze i jest dla nas korzystną.
2. W dziedzinie wymiany informacji, okazały się przełomowymi obrady sekcji informacyjnej z udziałem zastępców szefów zarządów wywiadowczych ds. informacyjnych, które miały miejsce w styczniu 1987 roku w Warszawie. W następstwie dokonanych w czasie tych obrad ustaleń wzrósł zakres wymiany informacji bieżącej. Ponadto od tego czasu Główny Zarząd Wywiadowczy Sztabu Generalnego ZSRR również przekazuje informacje bieżące na zasadzie (równego) partnerstwa.
3. Uzyskiwane w ramach wymiany materiały informacyjne głównie z zarządów wywiadowczych ZSRR, NRD i CSRS stanowią bardzo cenne źródłowe informacje.
Pod względem liczby przekazywanych materiałów i informacji nie ustępujemy naszym partnerom. Liczba przekazywanych i otrzymywanych materiałów i informacji utrzymuje się mniej więcej na tym samym poziomie (wykres nr 7 i 8). W ostatnich latach zaznaczyły się różnice w jakości wymienianych materiałów z niektórymi z naszych partnerów na niekorzyść Zarządu II Sztabu Generalnego WP. Wynika to głównie stąd, że w latach osiemdziesiątych bratnie zarządy wywiadowcze rozwijały się planowo i bez zakłóceń, zaś Zarządu II Sztabu Generalnego WP przy ograniczonych środkach główny wysiłek skupiał na utrzymaniu osiągniętego w latach siedemdziesiątych poziomu pracy.
4. Jesteśmy również słabym partnerem we współpracy w dziedzinie automatyzacji procesów informacyjnych. Głównie ze względów finansowych nasza baza sprzętowa jest bardzo uboga, w następstwie czego możliwości obliczeniowe i pojemności pamięci komputerów bratnich wywiadów państw UW są znacznie wyższe od możliwości naszego minikomputera.
2.5. Doskonalenie doboru i ocena przygotowania kadry
W latach 1980- 1987 główny wysiłek w polityce kadrowej Zarządu II Sztabu Generalnego skierowany był na:
– właściwy nabór kadry zawodowej;
– podwyższanie kwalifikacji ogólnowojskowych, językowych i wywiadowczych kadry;
– utrzymanie dyscypliny i morale całego stanu osobowego.
Ważną rolę w naborze i szkoleniu kadry zawodowej Zarządu spełnia Centrum Szkolenia Wojskowej Służby Zagranicznej, która prowadzi szkolenie specjalne i językowe organizując w tym celu stacjonarne (dwuletnie) i doraźne kursy. Ogółem w latach 1980- 1987 przeszkolono 230 oficerów i 111 żon oficerów na kursach szkolenia specjalnego oraz 171 na kursach szkolenia językowego.
W ostatnim czasie centrum rozszerzyło współpracę z Ośrodkami Szkolenia Specjalnego WSW i MSW oraz bratnich służb wywiadowczych. Między innymi w ramach tej współpracy w 1985 r. przeprowadzono ćwiczenia kompleksowe ze szkolenia operacyjnego dla słuchaczy Centrum na terytorium CSRS i NRD.
W ostatnich latach występują trudności w naborze kandydatów do pracy w Zarządzie II. Wynikają one z obniżającego się zainteresowania oficerów WP pracą w Zarządzie II Sztabu Generalnego WP.
W tej sytuacji podjęliśmy we własnym zakresie działania na rzecz ukadrowienia absolwentów wyższych uczelni i plasowania ich w interesujących nas instytucjach. Takie rozwiązanie gwarantuje bardzo dobrą konspirację i powinno zapewnić dobry poziom realizacji zadań wywiadowczych. Praktyka wykazała jednak, że mimo wysokich kwalifikacji merytorycznych nowoukadrowani oficerowie czują się bardziej związani z instytucją przykrycia niż z nami. Również trudno jest wpoić w nich poczucie dyscypliny i obowiązków wynikających z tytułu służby wojskowej. Te negatywne zjawiska ograniczają zatem bardzo poważnie wykorzystanie tego kanału dopływu kadry do Zarządu II Sztabu Generalnego WP.
Trudności występują także w naborze pracowników cywilnych, a zwłaszcza poligrafów, maszynistek i mechaników samochodowych. Trudności te wynikają z:
– znacznego odsiewu kandydatów przez organa WSW;
– blokowania wyjazdów za granicę, tak pracowników, jak i ich rodzin w okresie pracy w Zarządzie II i po zwolnieniu z pracy;
– braku bodźców w postaci wyróżniających stawek płac są one takie same, jak w innych zakładach pracy.
Struktura wykształcenia kadry- wykres nr 9.
Znajomość języków obcych- wykres nr 10.
Średnia wieku kadry- wykres nr 11.
Cdn
lustratorpolski 